Luty 2021

Tajemnicze śrubki nie do odkręcenia, części zamienne za drogie albo niedostępne, obudowa, której nie da się otworzyć. Celowe postarzanie produktów to już powszechna praktyka, którą stosują producenci różnych sprzętów, żeby zapewnić popyt na swoje produkty.

Jest to problem nie tylko dla konsumentów, ale przede wszystkim dla środowiska. Elektroodpady są najszybciej rosnącym strumieniem odpadów na świecie, z których tylko 15-20% poddawane jest recyklingowi. Z roku na rok kupujemy coraz więcej różnego rodzaju urządzeń. Służą nam one dosyć krótko, a kiedy się zepsują zwyczajnie jest nam łatwiej i często nawet taniej wymienić na nowe zamiast podjąć próbę naprawy. 

Szacuje się, że co roku produkuje się około 53 milionów ton elektroodpadów. Dlatego tak ważne dla naszego prawa do naprawy są regulacje prawne które będą walczyć ze złymi praktykami, umożliwiać i zachęcać do naprawy., a tym samym zmniejszyć marnotrawstwo zasobów i emisję CO2.

Co dzieje się w Europie pod kątem prawa do naprawy?

Parlament Europejski przyjął plan działania Komisji Europejskiej Circular Economy Action Plan zakładający osiągnięcie neutralnej pod względem emisji dwutlenku węgla, zrównoważonej środowiskowo, wolnej od toksyn gospodarki o obiegu zamkniętym do 2050r.

Eurodeputowani chcą, aby plan obejmował wiążące cele w zakresie wykorzystania i konsumpcji materiałów, obejmujące cały cykl życia każdego produktu wprowadzanego na rynek UE, nie później niż do 2030 r.

Oznacza to między innymi działania mające na celu ustanowienie prawa do naprawy. 

Podjęto tym samym środki mające na celu wydłużenie żywotności produktów, zwiększenie dostępu do części zamiennych i lepsze informowanie konsumentów.

Kluczowe aspekty Circular Economy Action Plan związane z prawem do naprawy:

• Podjęcie działań ograniczających powstawanie odpadów i możliwości naprawy produktów,
• Bezpłatny dostęp do informacji dotyczących napraw i konserwacji, w tym aktualizacji oprogramowania, oraz sprawiedliwy dostęp dla niezależnych osób zajmujących się naprawami,
• Części zamienne: obowiązkowe minimalne okresy dostępności i maksymalne czasy dostaw dla szeregu kategorii produktów,
• Gwarancja prawna: przedłużenie gwarancji prawnej i odwrócenie ciężaru dowodu w przypadku produktów o dłuższym szacowanym okresie użytkowania, w tym bezpośrednia odpowiedzialność producenta
• Etykietowanie dotyczące naprawy i trwałości: zharmonizowane etykietowanie na produktach, możliwe w formie indeksu lub oceny naprawy
• Zakaz planowanej dezaktualizacji: środek prawny mający na celu zapobieganie praktykom, które prowadzą do planowanej dezaktualizacji
• Wniosek ustawodawczy w celu wprowadzenia wspólnej polityki dotyczącej ładowarek do smartfonów,
• Wsparcie inicjatywy Circular Electronics w celu rozwiązania problemów związanych ze starzeniem się i możliwością naprawy, możliwością aktualizacji i dostępem do oprogramowania,
• Wezwanie do szybkiego zakończenia istniejących prac w zakresie ekoprojektu w zakresie elektroniki i ICT, tj. smartfonów, tabletów, komputerów, drukarek i sprzętu sieciowego, najpóźniej do 2021 r.
• Apel o inicjatywę dotyczącą cyrkularnej i zrównoważonej cyfryzacji,
• Przedstawia potencjał sektorów napraw i konserwacji, „lokalnych, oddolnych i społecznych inicjatyw naprawczych, spółdzielni i przedsiębiorstw społecznych” w zakresie tworzenia miejsc pracy

Poprawki, które spotkały się z największym sprzeciwem, dotyczyły obowiązkowych minimalnych okresów dostępności części zamiennych, a następnie etykietowania trwałości i obowiązkowych zielonych zamówień.

Jak powinno wyglądać prawo do naprawy?

W idealnej sytuacji nasze prawo do naprawy (zabezpieczone regulacjami prawnymi) powinno składać się z 3 składników:

Dobry projekt

Produkty powinny być nie tylko zaprojektowane tak, aby działały, ale także aby były trwałe i w razie potrzeby naprawiane. Aby wytwarzać produkty łatwe w naprawie potrzebujemy praktyk projektowych sprzyjających łatwości demontażu.

Uczciwy dostęp

Naprawa powinna być dostępna, niedroga i powszechna. Oznacza to, że naprawa produktu nie powinna kosztować więcej niż zakup nowego. Bariery prawne nie powinny uniemożliwiać osobom fizycznym, niezależnym warsztatom i społecznym grupom naprawczym napraw zepsutych produktów. Każdy powinien mieć powszechne prawo do naprawy, czyli dostęp do części zamiennych oraz instrukcji napraw przez cały okres użytkowania produktu.

Świadomi konsumenci

Obywatele powinni wiedzieć, czy ich produkty są przystosowane do naprawy lub czy są przeznaczone do jednorazowego użytku w razie uszkodzenia. Informacje na temat możliwości naprawy produktu należy udostępniać obywatelom oraz osobom zajmującym się naprawami w miejscu zakupu.

Circular Economy Action Plan to tak jak sama nazwa wskazuje plan działania, a nie gotowe regulacje, które takie działanie by gwarantowały. 

Na razie nie zanosi się na osiągnięcie przez nas pełnego prawa do naprawy, ale na pewno podejmowane kroki zmierzają w dobrym kierunku. Jasne stanowisko Parlamentu Europejskiego daje nadzieję na dalsze kroki i podnosi poprzeczkę dla polityk, które mają zostać opublikowane do 2021 roku.

Prace parlamentu są bacznie obserwowane przez koalicję Right to repair. Jest to międzynarodowa koalicja różnych organizacji działających w temacie prawa do naprawy. Od 2019 roku należy do niej także Polskie Stowarzyszenie Zero Waste.

Źródło: Right to Repair